78 năm trôi qua, ký ức về Ngày tết Độc lập đầu tiên ở Quảng Nam vẫn còn vang vọng…
Chỉ trong một thời gian ngắn từ 18/8/1945 đến ngày 26/8/1945 cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Quảng Nam và thành phố Đà Nẵng đã hoàn toàn thắng lợi nhanh chóng, trọn vẹn. Với sự kiện khởi nghĩa giành chính quyền ngày 18/8/1945 tại thị xã tỉnh lỵ Hội An, Quảng Nam là một trong những tỉnh, thành khởi nghĩa sớm nhất trong cả nước, thắng lợi trọn vẹn góp phần hỗ trợ, thúc đẩy Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám năm 1945 trong cả nước đi đến thắng lợi. Về sự kiện này, cuốn Lịch sử Đảng Cộng sản Việt Nam tập I (1930-1954), trang 696 đã ghi: “Ngày 18/8/1945, tuy chưa nhận được lệnh khởi nghĩa, song do thời cơ thuận lợi xuất hiện, thấm nhuần Chỉ thị lịch sử ngày 12/3/1945 của Ban Thường vụ Trung ương Đảng, Đảng bộ và Việt Minh các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam, Mỹ Tho đã phát động và lãnh đạo quần chúng nổi dậy giành chính quyền ở tỉnh lỵ thắng lợi. Khởi nghĩa thành công nhanh chóng ở các tỉnh trên là biểu hiện sinh động tinh thần chủ động, sáng tạo, năng lực cách mạng dồi dào của các cấp bộ đảng, Việt Minh và quần chúng các địa phương”.
Sau khi giành được chính quyền trong toàn tỉnh, cuối tháng 8/1945, Tỉnh ủy, Ủy ban Việt Minh tỉnh quyết định tổ chức buổi mitting mừng thắng lợi cuộc Tổng khởi nghĩa và tổ chức Lễ ra mắt Ủy ban nhân dân cách mạng lâm thời tỉnh Quảng Nam. Tỉnh ủy phân công đồng chí Chu Huy Mân làm Trưởng ban tổ chức buổi Lễ. Công tác chuẩn bị buổi Lễ được Tỉnh ủy chỉ đạo gấp rút, việc chuẩn bị điện đài để tiếp âm lời Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội) cũng được thực hiện khẩn trương. Bên cạnh việc chuẩn bị lễ đài, tiếp âm, Tỉnh ủy yêu cầu cần phải quan tâm đến việc huy động đông đảo quần chúng Nhân dân trong toàn tỉnh tham gia.
Trong hồi kí của đồng chí Nguyễn Văn Tấn (Nguyễn Tấn Ưng), thành viên Ban tổ chức Lễ mitting, có ghi: “Chúng tôi hướng dẫn cho các huyện tổ chức các đoàn đi phải đủ thành phần Đảng, mặt trận, đoàn thể của các xã trong huyện và của huyện. Số lượng tùy từng nơi, không hạn chế. Đoàn đi để biểu dương lực lượng của huyện mình phải đầy đủ băng cờ cầm tay, khẩu hiệu… Tất cả phải có mặt trong đêm 1/9 và đúng 7 giờ sáng 2/9 có mặt tại sân vận động Hội An”. Sau khi chuẩn bị xong lễ đài, đồng chí Chu Huy Mân và đồng chí Nguyễn Văn Tấn, xuống Vĩnh Điện để nắm tình hình... Đúng 4 giờ sáng, tại Vĩnh Điện, tràn ngập một biển người..., chúng tôi vô cùng phấn khởi. Chúng tôi đi trước, nhìn lại các đoàn quần chúng phía sau, và hai bên đường nhân dân ra đứng chật đường với tiếng vỗ tay, cờ xí náo động rợp trời. Vào nội thị Hội An, tiếng kèn, tiếng trống, tiếng vỗ tay chào đón rầm rộ khắp các khu phố, ước tính hàng chục vạn người với khẩu hiệu băng cờ phấp phới”.
Ngày 01/9/1945, đông đảo bà con Nhân dân các phủ, huyện trong toàn tỉnh đã được huy động tập trung về thị xã Hội An chuẩn bị tham dự Lễ Độc lập của nước nhà. Khắp làng quê, phố xá ngập tràn trong niềm hân hoan. Sáng ngày 2/9/1945, hàng vạn đồng bào chia thành từng đoàn mang theo cờ băng, khẩu hiệu và ảnh Bác Hồ lần lượt tiến về sân vận động Hội An tham dự buổi lễ. Lễ đài được Ban tổ chức trang trí uy nghiêm với khẩu hiệu trên cao “Việt Nam độc lập muôn năm”, phía dưới là lá cờ đỏ sao vàng năm cánh và bàn thờ Tổ quốc. Trong không khí trang trọng đó, dường như mỗi người có mặt đều cảm nhận được giây phút thiêng liêng của, giây phút của đất nước độc lập, tự do.
Giờ phút thiêng liêng đã đến, đồng chí Chu Huy Mân, Trưởng ban Tổ chức buổi lễ trịnh trọng giới thiệu mấy lời trước đồng bào rồi bước xuống lễ đài. Mọi người nôn nao chờ đợi. Từ loa phóng thanh, qua hệ thống thu thanh và tăng âm, tiếng Bác Hồ vang lên: “Hỡi đồng bào cả nước! Tất cả mọi người đều sinh ra có quyền bình đẳng. Tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể xâm phạm được; trong những quyền ấy, có quyền được sống, quyền tự do và quyền mưu cầu hạnh phúc”... Mặc dù, lúc đó phương tiện kỹ thuật tiếp âm chưa đảm bảo, tiếng nghe rõ tiếng không, nhưng cán bộ, chiến sĩ và đồng bào tham dự buổi miting đều biết đó là tiếng nói của Chủ tịch Hồ Chí Minh nên vô cùng phấn khởi và xúc động.
Dịp này, Ủy ban nhân dân Cách mạng lâm thời tỉnh Quảng Nam ra mắt gồm 09 đồng chí, do đồng chí Nguyễn Xuân Nhĩ làm Chủ tịch. Phát biểu tại buổi Lễ, thay mặt chính quyền Cách mạng lâm thời, đồng chí Nguyễn Xuân Nhĩ tuyên bố xóa bỏ chế độ thuộc địa, phong kiến trong tỉnh, tuyên bố xóa bỏ chính sách phản động hiện hành của chúng; ban bố chương trình hành động của chính quyền cách mạng và 10 chính sách của Mặt trận Việt Minh, kêu gọi đồng bào đoàn kết, kiên quyết bảo vệ nền độc lập vừa giành được, bảo vệ chế độ mới…
Hàng vạn quần chúng và đại biểu các phủ, huyện về dự lễ reo hò hưởng ứng, hô vang các khẩu hiệu: “Việt Nam hoàn toàn độc lập muôn năm! Hồ Chủ tịch muôn năm!”. Buổi miting kết thúc, từng đoàn người có đội tự vệ vũ trang dẫn đầu nối nhau mở cuộc tuần hành thị uy quanh các đường phố, hô vang khẩu hiệu ủng hộ cách mạng, ủng hộ chính quyền nhân dân.
Đã 78 năm trôi qua, kể từ giây phút lịch sử thiêng liêng - Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập tại quảng trường Ba Đình, Hà Nội, qua lời kể, qua những dòng tư liệu lịch sử… không khí của Ngày tết Độc lập đầu tiên vẫn vang vọng mãi trong lòng mỗi người dân xứ Quảng.