Tại Hội nghị lấy ý kiến góp ý đối với Dự thảo Nghị quyết sửa đổi, bổ sung một số điều của Hiến pháp năm 2013 (Dự thảo Nghị quyết) do Ban Thường trực Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh tổ chức, có nhiều góp ý, thảo luận của đại biểu về quyền dân chủ của Nhân dân thông qua hình thức dân chủ trực tiếp và dân chủ đại diện. Các đại biểu bày tỏ “quan ngại” trước một số điều chỉnh trong Dự thảo Nghị quyết có thể làm thu hẹp việc thực hiện quyền dân chủ của Nhân dân.
Ông Nguyễn Chính - Chủ tịch Uỷ ban MTTQ Việt Nam huyện Tiên Phước tham gia ý kiến tại Hội nghị. Ảnh Vinh Anh
Vấn đề “dân chủ trực tiếp” được đại biểu tập trung thảo luận nội dung khoản 3 Điều 110 của Dự thảo Nghị quyết. Nhiều ý kiến bày tỏ sự băn khoăn, thậm chí không đồng tình với việc bỏ cụm từ “lấy ý kiến Nhân dân địa phương” trong quy định này, nhất là khi bản thuyết minh, giải trình chưa nêu rõ căn cứ và lý do của sự điều chỉnh. Đặc biệt, sự thay đổi cụm từ “do luật định” sang “do Quốc hội quy định” cũng khiến các đại biểu đặt ra nhiều vấn đề cần làm rõ.
Trên cơ sở phân tích, các đại biểu cho rằng việc giữ lại cụm từ “lấy ý kiến Nhân dân địa phương” là cần thiết nhằm bảo đảm thực hiện quyền dân chủ trực tiếp của Nhân dân theo đúng tinh thần pháp luật; đồng thời thể hiện vai trò làm chủ của Nhân dân trong việc tổ chức, vận hành bộ máy chính quyền địa phương. Đây cũng là nội dung Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở năm 2022 cụ thể hóa phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”, góp phần nâng cao sự đồng thuận xã hội và bảo đảm tính phù hợp giữa tổ chức bộ máy nhà nước với thực tiễn đời sống Nhân dân ở cơ sở. Việc loại bỏ cụm từ này có thể dẫn đến nguy cơ làm suy giảm vai trò tham gia của Nhân dân trong các quyết định quan trọng liên quan đến chính quyền địa phương. Đồng thời, đề xuất thay đổi từ “do luật định” sang “do Quốc hội quy định” cũng cần được giải thích rõ ràng, tránh hiểu lầm về thẩm quyền ban hành quy định của Quốc hội ngoài khuôn khổ luật định, từ đó ảnh hưởng đến tính thống nhất và chặt chẽ của hệ thống pháp luật.
Đối với vấn đề “dân chủ đại diện”, các đại biểu cùng thảo luận và nhận thấy: So với quy định tại Điều 115 của Hiến pháp năm 2013, dự thảo đã thu hẹp phạm vi đối tượng mà đại biểu Hội đồng nhân dân có quyền chất vấn. Cụ thể, dự thảo đã loại bỏ quy định cho phép đại biểu HĐND chất vấn Chánh án Tòa án nhân dân và Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân. Việc này làm thay đổi căn bản phạm vi quyền chất vấn của đại biểu. Do đó, các đại biểu đề xuất giữ nguyên quy định hiện hành và bổ sung vào khoản 2 Điều 115 theo hướng: đại biểu HĐND có quyền chất vấn không chỉ các chức danh thuộc hệ thống hành pháp (như Chủ tịch UBND, các thành viên UBND, Thủ trưởng cơ quan thuộc UBND), mà còn cả các chức danh trong hệ thống tư pháp như Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và người đứng đầu cơ quan Thi hành án dân sự.
Theo các đại biểu, với quy định này không chỉ làm rõ vai trò, vị trí của đại biểu HĐND trong cơ chế kiểm soát quyền lực tại địa phương mà còn góp phần tăng cường tính hiệu quả, thực chất của hoạt động giám sát. Thực tiễn cho thấy, hoạt động của các cơ quan tư pháp như Tòa án, Viện kiểm sát và cơ quan thi hành án có ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống Nhân dân, đến trật tự, kỷ cương pháp luật và việc bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Do đó, việc HĐND - với tư cách là cơ quan đại diện cho ý chí và nguyện vọng của Nhân dân - có quyền chất vấn các chức danh này là cần thiết để thiết lập cơ chế giám sát toàn diện, minh bạch và hiệu quả hơn đối với các thiết chế tư pháp hoạt động trên địa bàn. Mặt khác, mặc dù các chức danh tư pháp không trực thuộc Ủy ban nhân dân nhưng lại hoạt động thường xuyên tại địa phương, chịu sự lãnh đạo về chuyên môn từ cấp trên, đồng thời có mối quan hệ phối hợp mật thiết với chính quyền địa phương trong nhiều lĩnh vực. Họ cũng chịu sự giám sát của Nhân dân thông qua HĐND. Do đó, việc mở rộng chủ thể chịu trách nhiệm chất vấn sẽ góp phần nâng cao trách nhiệm giải trình, củng cố niềm tin của Nhân dân, đồng thời bảo đảm tính thống nhất và minh bạch trong tổ chức, vận hành của bộ máy nhà nước tại địa phương.
Đại biểu Đinh Văn Hươm phát biểu chất vấn tại kỳ họp HDND tỉnh. Ảnh: Q.Đ
Trong phát biểu kết thúc Hội nghị, Ông Lê Trí Thanh - UVBTV Tỉnh uỷ, Chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam tỉnh bày tỏ sự đồng tình với nội dung thảo luận của đại biểu về quyền dân chủ của Nhân dân thông qua đề xuất giữ nguyên việc “phải lấy ý kiến Nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định khi sắp xếp, thành lập, giải thể, điều chỉnh địa giới hành chính” trong nội dung sửa đổi khoản 3 Điều 110; thống nhất đề xuất tiếp tục quy định, bổ sung các chức danh sau vào khoản 2 Điều 115 của Dự thảo gồm: Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và người đứng đầu cơ quan thi hành án trở thành đối tượng chịu sự chất vấn của đại biểu Hội đồng nhân dân, cho rằng đây là quy định phù hợp với yêu cầu tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan trong hệ thống tư pháp tại địa phương. Đặc biệt, ông nhấn mạnh và kiến nghị bổ sung quy định mở rộng chủ thể có quyền chất vấn, theo đó, Ủy ban Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức thành viên của Mặt trận, cùng với đại biểu HĐND - đại diện cho ý chí và nguyện vọng của Nhân dân cần được trao quyền chất vấn đối với Chủ tịch Ủy ban nhân dân, các thành viên khác của Ủy ban nhân dân, Chánh án Tòa án nhân dân, Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân, người đứng đầu cơ quan thi hành án và thủ trưởng các cơ quan chuyên môn thuộc Ủy ban nhân dân.