Hát bả trạo tại lễ hội cầu ngư ở phường Điện Dương
Đưa lễ hội về cơ sở – Gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống ở Điện Bàn
Phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” (TDĐKXDĐSVH) tại thị xã Điện Bàn, tỉnh Quảng Nam được phát động từ năm 2000. Một trong những nội dung đổi mới và có ý nghĩa lâu dài của phong trào là chủ trương đưa lễ hội về cơ sở, gắn kết chặt chẽ giữa các giá trị văn hóa truyền thống với đời sống cộng đồng hiện tại. Việc phục hồi và tổ chức các lễ hội tại địa phương không chỉ làm phong phú thêm đời sống văn hóa tinh thần của Nhân dân mà còn góp phần quảng bá hình ảnh mảnh đất và con người Điện Bàn, phát huy tiềm năng du lịch và khơi dậy lòng tự hào quê hương.
Lễ hội Thanh minh ở Điện Quang – Sợi dây gắn kết cộng đồng tộc họ
Điện Quang là xã đầu tiên tổ chức Lễ hội Thanh minh, một lễ hội truyền thống mang đậm nét nhân văn và bản sắc văn hóa. Lễ hội diễn ra vào dịp tiết Thanh minh (từ mồng 1 đến mồng 10 tháng 3 âm lịch hàng năm), với các hoạt động chính như: lễ rước, lễ tế tổ tiên của 97 tộc họ sinh sống trên vùng đất Gò Nổi. Không chỉ là dịp để tưởng nhớ cội nguồn, tổ tiên, lễ hội còn trở thành nơi gặp gỡ, giao lưu giữa các dòng họ, thắt chặt tình đoàn kết trong cộng đồng. Đây là biểu hiện sinh động của việc đưa di sản văn hóa dân gian vào cuộc sống hiện đại, góp phần làm giàu đời sống tinh thần cho Nhân dân địa phương.
Lễ hội Cầu ngư ở Điện Dương – Biểu tượng văn hóa biển của cư dân miền duyên hải
Đối với đời sống cộng đồng cư dân miền biển ở Điện Dương, lễ hội Cầu ngư là lễ hội lớn nhất trong năm, mang ý nghĩa cầu mùa của ngư dân, cầu sự bình an trước sóng to gió lớn, cầu sự phù trợ của Ngư Ông…. Lễ hội gắn liền với tín ngưỡng thờ Ngư Ông – vị thần bảo hộ nghề cá – và thể hiện ước vọng về một mùa đánh bắt thuận lợi, “tấn tài, tấn lợi, tấn bình an”. Điểm nhấn đặc sắc của lễ Cầu ngư là hát bả trạo, một hình thức diễn xướng dân gian độc đáo phản ánh đậm nét văn hóa biển cả, đã trở thành nét văn hóa trong cộng đồng của cư dân vùng biển, hàm chứa những giá trị văn hóa truyền thống, hướng về cội nguồn tổ nghề, lễ hội tổ chức trang trọng, văn minh, phù hợp với phong tục tập quán địa phương.
Lễ hội Tịch Điền ở Điện Tiến – Biểu tượng văn hóa nông nghiệp truyền thống
Ở vùng sản xuất nông nghiệp như xã Điện Tiến, lễ hội Tịch Điền được tổ chức vào ngày mồng 1 tháng 10 âm lịch hằng năm tại đình làng Diệm Sơn, mang ý nghĩa cầu cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, Nhân dân an cư lạc nghiệp, có cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Lễ hội mở đầu bằng nghi thức cày ruộng đầu tiên – chọn con trâu to béo, khoác một tấm lụa đỏ lên lưng, đi sau là lãnh đạo xã trong trang phục nông dân điều khiển con trâu cày trong tiếng hò reo cổ vũ của người dự xem. Ngoài phần lễ, phần hội với các trò chơi dân gian, thể thao truyền thống như kéo co, nhảy bao bố, đấu vật... thu hút đông đảo người dân tham gia, tạo nên không khí rộn ràng, phấn khởi, gắn kết cộng đồng nông thôn.
Gìn giữ, phát huy và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống
Ông Phạm Văn Ba, Trưởng phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin thị xã Điện Bàn cho biết: Hiện nay, trên địa bàn thị xã duy trì thường xuyên các lễ hội tiêu biểu như lễ hội Cầu ngư, lễ hội Thanh minh, lễ hội Tịch Điền, lễ tế Kỳ yên... Các lễ hội không chỉ đơn thuần là sinh hoạt tín ngưỡng mà còn được tổ chức văn minh, tiết kiệm, giàu bản sắc, gắn với phát triển du lịch, giới thiệu sản phẩm kinh tế, văn hóa, làng nghề truyền thống của địa phương.
Thông qua lễ hội, các giá trị văn hóa phi vật thể được bảo tồn, phát huy đúng hướng; tinh thần đoàn kết cộng đồng được củng cố; thế hệ trẻ được giáo dục về truyền thống, từ đó nâng cao ý thức giữ gìn bản sắc dân tộc trong thời kỳ hội nhập.
Tộc Trương Điện Bàn tặng quà các cụ cao niên
Nhân rộng mô hình văn hóa - Nền tảng xây dựng đời sống văn minh, phát triển bền vững ở Điện Bàn
Xây dựng gia đình văn hóa, đây là mô hình được xác định cốt lõi của phong trào TDĐKXDĐSVH trên địa bàn thị xã, được tập trung tuyên truyền, vận động, được đông đảo Nhân dân đồng tình hưởng ứng thực hiện. Hầu hết các gia đình tham gia phong trào đều thực hiện tốt các nội dung, tiêu chuẩn xây dựng gia đình văn hóa, có ý thức tự giác trong việc gìn giữ các giá trị đạo đức truyền thống tốt đẹp như hiếu nghĩa, thủy chung, kính trên nhường dưới... Vai trò của phụ nữ trong gia đình ngày càng được đề cao; trẻ em được chăm sóc, giáo dục, phát triển toàn diện; người già, người khuyết tật được quan tâm chu đáo. Ý thức và trách nhiệm với cộng đồng, làng xóm, môi trường sống cũng được nâng cao rõ nét. Việc đăng ký danh hiệu gia đình văn hóa được tổ chức đăng ký ngay từ đầu năm, bình xét cuối năm công khai, minh bạch, tạo sự công bằng và khích lệ rộng khắp.
Bên cạnh đó, mô hình xây dựng thôn, khối phố văn hóa cũng được triển khai đồng bộ trên 140 khu dân cư, với sự hướng dẫn chi tiết về tiêu chí, hồ sơ và quy trình công nhận. Các địa phương đã chủ động xây dựng hương ước, quy ước gắn với đạo lý truyền thống, phù hợp thực tiễn từng địa bàn, qua đó phát huy tính tự quản và sức mạnh cộng đồng. Từ chỉ một thôn Châu Lâu (xã Điện Thọ) được công nhận văn hóa vào năm 1999, đến nay, 100% thôn, khối phố trên địa bàn thị xã đều đã đạt danh hiệu văn hóa, cho thấy sự chuyển biến mạnh mẽ trong nhận thức và hành động của toàn dân trong việc xây dựng cộng đồng văn minh, đoàn kết, nghĩa tình.
Việc triển khai đăng ký xây dựng mô hình tộc họ văn hóa được nhiều địa phương thực hiện. Thông qua mô hình, nổi lên nhiều tộc họ hoạt động hiệu quả như tộc Võ Ngọc (phường Điện Ngọc), Nguyễn Phi (xã Điện Phong), Lê Văn (xã Điện Hòa), Trần Ngọc (xã Điện Quang)…thường xuyên nhắc nhở, động viên con cháu thực hiện các quy định của pháp luật, vận động lập quỹ khuyến học, khuyến tài giúp đỡ con cháu vượt khó học tập, tạo sinh kế để con cháu lao động sản xuất thoát nghèo. Nhiều tộc họ đã tích cực phối hợp với địa phương xây dựng nhiều mô hình, việc làm thiết thực như: Tộc họ đăng ký con cháu không vi phạm ATGT, tộc tự quản an ninh trật tự, tộc không còn hộ nghèo; tộc 3 không: “Không thất học - không đói nghèo - không phạm tội”, các tộc họ thực hiện tốt tộc ước văn hóa.
Theo số liệu thống kê, đến cuối năm 2024 toàn thị xã có 53.448 gia đình văn hóa, đạt tỷ lệ 96,1%; 140/140 thôn khối phố văn hóa; 378 tộc họ được công nhận tộc văn hóa; 164/169 cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp đạt chuẩn văn hóa.
Khen thưởng con cháu thành tích học tập và lao động xuất sắc
Ông Phan Ngọc Hải, chủ tịch Ủy ban MTTQ Việt Nam thị xã cho biết: “Việc tuyên truyền, vận động, tập hợp các tầng lớp nhân dân tham gia xây dựng và thực hiện các mô hình văn hóa ở cộng đồng dân cư đã tạo được sự đồng thuận cao. Nhất là trong các dịp tổ chức Ngày hội Đại đoàn kết toàn dân tộc (18/11) hằng năm, việc biểu dương, khen thưởng kịp thời các tập thể, cá nhân điển hình đã khơi dậy phong trào thi đua sôi nổi trong cộng đồng, tạo khí thế phấn khởi động viên nhân dân thực hiện tốt phong trào TDĐKXDĐSVH trên địa bàn thị xã”.